مهدی استاد
پرخاشگری یکی از پیچیده‌ترین رفتارهای انسانی است؛ رفتاری که می‌تواند از یک واکنش طبیعی دفاعی تا یک آسیب روانی عمیق ریشه داشته باشد.
در روانشناسی، پرخاشگری نه فقط یک رفتار بیرونی، بلکه آینه‌ای از تعارض درونی انسان است.
تعریف پرخاشگری
پرخاشگری به هر رفتار آگاهانه‌ای گفته می‌شود که هدف آن آسیب رساندن به خود یا دیگران باشد؛ چه از طریق کلام، رفتار یا حتی بی‌توجهی.
روان‌شناسان این رفتار را ترکیبی از هیجان منفی، خشم، ناکامی و کمبود مهارت‌های ارتباطی می‌دانند.
اما آنچه مهم‌تر است، درک علت نهفته در پشت این رفتار است، نه فقط ظاهر آن.
ریشه‌های روانی پرخاشگری
ناکامی و احساس ناتوانی:
فرد زمانی که نمی‌تواند خواسته‌هایش را بیان یا به آن‌ها دست یابد، ممکن است ناخودآگاه از پرخاش به عنوان ابزاری برای جلب توجه یا تخلیه‌ی هیجان استفاده کند.
الگوهای دوران کودکی:
مشاهده‌ی خشونت در خانواده یا محیط اجتماعی، باعث یادگیری ناخودآگاه رفتار پرخاشگرانه می‌شود.
کودک می‌آموزد که کنترل یا تهدید، راهی برای بقا یا قدرت است.
اختلالات روانی یا استرس مزمن:
اضطراب، افسردگی، مصرف مواد یا فشارهای طولانی‌مدت می‌توانند سطح تحمل روان را کاهش دهند و واکنش‌های تند را تقویت کنند.
عقده‌ی حقارت و کمبود عزت‌نفس:
گاهی پرخاشگری نوعی جبران است؛ تلاشی برای پنهان کردن ضعف درونی یا احساس بی‌ارزشی.
دگرآزاری؛ چهره‌ی پنهان پرخاشگری
دگرآزاری (Sadism) شکل پیشرفته‌تری از پرخاشگری است،
که در آن فرد از تحقیر، کنترل یا آزار دیگران احساس لذت یا برتری پیدا می‌کند.
از دیدگاه روان‌تحلیل‌گری، این رفتار اغلب ریشه در زخم‌های عاطفی دوران کودکی، احساس طردشدگی یا کمبود محبت دارد.
چنین افرادی معمولاً در ظاهر قوی و مسلط به نظر می‌رسند،
اما در درون، از احساس بی‌قدرتی یا ناامنی رنج می‌برند.
در حقیقت، دگرآزاری تلاشی ناخودآگاه برای بازگرداندن حس تسلط و کنترل بر دنیای درونی آشفته است.
نقش جامعه و فرهنگ
رفتار پرخاشگرانه فقط محصول فرد نیست؛
محیط، رسانه‌ها، فشارهای اجتماعی و حتی سبک تربیت می‌توانند آن را تشدید یا آرام کنند.
فرهنگ‌هایی که خشونت را با قدرت اشتباه می‌گیرند،
ناخودآگاه به رشد پرخاشگری کمک می‌کنند.
در مقابل، آموزش همدلی، گفت‌وگو و پذیرش تفاوت‌ها می‌تواند این چرخه را بشکند.
راه‌های درمان و پیشگیری
آگاهی هیجانی:
شناخت احساس خشم و نام‌گذاری آن، گام نخست کنترل است.
درمان شناختی–رفتاری (CBT):
کمک به فرد برای شناسایی افکار نادرست و جایگزینی واکنش‌های سالم‌تر.
تمرین مدیتیشن و آرام‌سازی:
بازگرداندن تمرکز ذهنی، کاهش تنش‌های جسمی و افزایش کنترل هیجان.
درمان گروهی یا خانواده‌درمانی:
یادگیری مهارت ارتباط مؤثر و بازسازی روابط آسیب‌دیده.
تقویت عزت‌نفس:
فردی که خودش را می‌پذیرد، نیازی به آزار یا تحقیر دیگران ندارد.
سخن پایانی
پرخاشگری نشانه‌ی ضعف نیست، نشانه‌ی درخواست کمک از ناخودآگاه است.
انسان زمانی آزاد می‌شود که احساسات خود را بفهمد، نه سرکوب کند.
درمان پرخاشگری یعنی بازگشت به گفت‌وگو با درون،
جایی که خشم می‌تواند به درک، و ترس به آرامش تبدیل شود.
نوشته‌ی مهدی استاد
